آسیب پذیری عناصر کالبدی سکونتگاه های روستایی در مناطق زلزله خیز

ایران از نظر بحران­های زیست­محیطی، ده کشور اول دنیا محسوب می­شود. از آن­جایی­که زلزله به­ عنوان یکی از مخاطرات زمین­ساخت، در کوتاه­ترین زمان بیش­ترین سطح تلفات انسانی و مالی را دارد، از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. سکونتگاه­های روستایی ـ که دارای بیش­ترین پراکنش جغرافیایی است. در مقایسه با مراکز شهری، همواره آسیب­پذیرترین فضاهای انسانی در برابر تهدیدات ناشی از این مخاطره طبیعی نیز بوده است. پژوهش حاضر با انتخاب یک محور جغرافیایی زلزله­خیز در شرق ایران (شهرستان­های قاینات و زیرکوه) تلاش کرده تا میزان آسیب­پذیری روستاهای شهرستان را با توجه به استقرار در منطقه­ی خطر زلزله طبقه­بندی کرده، سپس در اولویت­بندی و اجرای فعالیت­های به­سازی و مقاوم­سازی مساکن روستایی، به سازمان­های ذیربط یاری رساند. این مقاله با رویکردی کاربردی و با روشی اکتشافی نوشته شده است. داده­های لازم، با مطالعات اسنادی تهیه شده است؛ به گونه­ای که ابتدا نقشه 1:250.000 زمین­ساخت منطقه استخراج و پس از ورود به محیطِ gis، با توجه به روند، طول و فاصله­ی گسل­ها تا نقاط روستایی، نقشه­ی پهنه­بندی از نظر میزان آسیب­پذیری منطقه از خطر زلزله در سه طبقه­ی «بسیار پرخطر»، «پر خطر» و «خطرناک» تهیه شد. در گام بعدی پس از بررسی وضعیت مساکن روستایی در منطقه­ی مورد[1] مطالعه و روند به­سازی آن، فضاهای روستایی اولویت­دار از میان 357 کانون روستایی شهرستان تعیین شد که باید در رأس توجه سازمان­های مربوطه برای انجام مقاوم­سازی قرار گیرد. نتایج نشان داد در اولویتِ نخست: روستاهای حد فاصل شهرهای زهان و اسفدن (یعنی افین) و غربی­ترین روستای شهر قائن (یعنی شهرک هاشمیه) قرار می­گیرد؛ در اولویت دوم: روستاهای واقع در بین شهرهای اسفدن، حاجی­­آباد (به ویژه جنوب آن) و زهان- که این محدوده، تشکیل اضلاع یک مثلث را می­دهد - قرار دارد.